Życiorys
Poeta i kompozytor, żyjący w latach 1300-1377, działał na dworach królewskich (m.in. na dworze króla Jana Luksemburskiego w Pradze), a pod koniec życia został kanonikiem katedry w swoim rodzinnym mieście- Reims. Do naszych czasów zachowało się ponad 20 motetów (trzy- i czterogłosowych), Hoquetus David, ponad 30 jednogłosowych i polifonicznych virelais, 20 lais (formy zapożyczone od truwerów), ponad 20 trzygłosowych rondeaux oraz 40 dwu-, trzy- i czterogłosowych ballad.
„Messe de Nostre Dame”
Do XIII wieku opracowywano polifonicznie przede wszystkim zmienne części mszy, od wieku XIV zaczęto koncentrować się na częściach stałych. Początkowo opracowywano polifonicznie pojedyncze części stałe i zmienne, później zaczęły powstawać msze pełnocykliczne. Jego najważniejszym dziełem jest pierwsza wielogłosowa msza pełnocykliczna – „Messe de Nostre Dame”. Najprawdopodobniej została skomponowana w 1364 roku w Reims na uroczystość koronacji Karola V. Jak na XIV wiek, msza uchodzi za nietypową, ponieważ jako pierwsza adaptuje układ czterogłosowy (w tamtych czasach dominował trzygłos). Napisana wokalnie, była również wykonywana wokalno-instrumentalnie, w Średniowieczu nie przywiązywano takiej wagi do obsady jak dzisiaj. Składała się z sześciu części:
– Kyrie
-Gloria
-Credo
-Sanctus i Benedictus
-Agnus Dei
–Ite missa est
Machaut wyprzedzając swoje czasy stosuje tu rozwiązania charakterystyczne dla późniejszych opracowań mszalnych: części posiadające krótki tekst bazują na melizmatach, w celu zrównania czasowego z pozostałymi częściami (tym samym, części z dłuższymi tekstami mają ograniczone melizmaty), pierwsze wersy Gloria in excelsis Deo i Credo in unum wykonywane są jednogłosowo. Po raz pierwszy między różnymi częściami można dostrzec odniesienia melodyczno-rytmiczne, całość wykorzystuje wspólny moduł rytmiczny oraz tempo. Kompozytor traktuje forma jako jednolitą całość, która powinna być spójna pod względem koncepcji.
Motety
Nazwa pochodzi od francuskiego le mot – słowo. Motet w XIV wieku nadal jest utworem wielotekstowym i wielojęzycznym. Motety Guillaume’a de Machaut utrzymane są głównie w fakturze trzygłosowej, to znaczy dwa głosy wokalne i najniższy instrumentalny, zaledwie kilka jego motetów są czterogłosowe, gdzie dwa głosy wyższe wykonywane są wokalnie, a dwa niższe (tenor i kontratenor) instrumentalnie utrzymane w długich wartościach. Motety oparte były na izorytmii tenoru (powtarzanie w głosie rytmicznego lub melodycznego schematu), która czasami przechodziła również do innych głosów. Kompozytor wykorzystuje środki charakterystyczne dla polifonii (wiele głosów, działających niezależnie od siebie), zróżnicowaną rytmikę oraz harmonikę wychodzącą poza skale modalne (mnogość dysonansów, nowatorskie podejście do harmonii).
Technika Hoquetowa
Znaną kompozycją Machaut jest Hoquetus David- utwór instrumentalny mający budowę nietekstowanego motetu, oparty na technice hoquetowej. Nazwa pochodzi od łacińskiego hoquetus, czyli czkawka, łkanie, technika polega na wymianie dźwięków i pauz między poszczególnymi głosami, co powoduje powstawanie nieregularnych akcentów, tym samym dając wrażenie czkawki.
Muzyka Świecka
Twórczość Machaut zdominowana jest przez utwory świeckie, które są zdecydowanie bardziej zróżnicowane od jego pozostałej twórczości. Używa różnego typu harmoniki oraz rytmiki, do większości pieśni sam pisze teksty, co pozwala dostrzec niesamowitą spójność między tekstem a myślą muzyczną. Najbardziej interesujące dzieło świeckie to rondeau Ma fin est mon commencement (Mój koniec jest moim początkiem), tytuł nawiązuje do filozofii utworu oraz samej budowy. Tenor podzielony jest na dwa odcinki, gdzie drugi jest lustrzanym odbiciem pierwszego, a dwa głosy wyższe (cantus i triplum) utrzymane są w technice raka- triplum ma te samą melodię co cantus, ale od końca.
Klaudia Kądziela i Sebastian Siński
Bibliografia
-J. Chomiński, K. Wilkowska-Chomińska, Historia muzyki, cz. I, PWM, Kraków 1989
-J. Habela, Słowniczek Muzyczny, PWM, Kraków 1956
-J. Zabża, Encyklopedia Muzyki, PWN, Warszawa 1995
Obrazek wyróżniający: Machaut otrzymuje od Natury jej troje dzieci – Roztropność, Retorykę i Muzykę. Francuska miniatura z XIV wieku. commons.wikimedia.org/wiki/File:Machaut_1.jpg